Hiperenflasyon Nedir? Hiperenflasyon Nedenleri ve Sonuçları

Son zamanlarda maalesef en sık duyduğumuz kavramlardan birisi de enflasyon oluyor. Enflasyon araştırmaları yaparken de karşımıza çıkan terimlerden birisi hiperenflasyon oluyor. Peki bu hiperenflasyon ne demek? Hiper enflasyon neden oluşur? Sonucunda neler olur?

Hiperenflasyon Nedir? Hiperenflasyon Ne Demek?

Hiperenflasyon aslında adında anlaşılabileceği gibi enflasyon rakamlarının çok fazla yükseldiği kullanılan bir ifadedir. Yıllık enflasyon %200 rakamını aşarsa (yani bir yıl içerisinde fiyatlar üç katına çıkarsa) veya kısa sürelerde (örneğin aylık bazda) %40-50 artarsa çıkarsa bu durum hiperenflasyon olarak adlandırılır.

Halk arasında dört nala enflasyon olarak da isimlendirilir. Hiperenflasyon paranın en hızlı değer kaybettiği biçimdir. Paranın alış değeri hızla düşer bu nedenle hiperenflasyon yaşandığı dönemde alım gücünde de düşüş yaşanacaktır.

Hiperenflasyon Sebebi Nelerdir?

Bu yüksek enflasyonun sebebi de aslında enflasyon sebepleri ile aynıdır. Birçok sebebi bulunur. Sonucunda ise para hızla değer kaybeder. Paranın bu denli hızlı değer kaybetmesinde rol oynayan başlıca sebepler;

• Yanlış para politikalarının belirlenmesi,
• Merkez bankalarının parasal olarak aşırı genişlemesi,
• Savaş gibi olağanüstü durumlar,
• Hızla para basılması (paranın arzının artması),
• İnsanların kendi para birimleri yerine yatırım araçlarına yönelmesi (bu aslında enflasyonun sonuçlarından da birisidir. İnsanlar hızla değeri düşen kendi para birimleri yerine farklı para birimleri veya emtialar ile paralarının değerini korumaya çalışırlar. Bunun sonucunda da talep yabancı para birimlerine yöneldiği için değerleri yükselir. Bu da enflasyonun daha da tırmanmasına neden olur. Yani aslında kısır bir döngü oluşur),
• Taleplerin öne çekilmesi (Bu da enflasyon sonucunda oluşan bir durumdur. İnsanların acil ihtiyacı olmayan şeyleri almaya başlar, bir adet bile yetecekken bir üründen birden fazla almaya başlar. Böylelikle paralarının değerini bir nebze korumayı ve gelecek zamlardan daha az etkilenmeyi amaçlarlar. Fakat bu da ürünlere olan talebin artmasını ve fiyatların artmasını tetikler. Burada da bir kısır döngü oluşur ve hiperenflasyon körüklenmiş olur).

Hiperenflasyonun Sonuçları Nelerdir?

Hiperenflasyonun en büyük sonucu paranın hızla değer kaybetmesidir. Birkaç gün önce aldığınızı bile aynı paraya alamayacak duruma gelirsiniz. Aldığınız maaş kısa sürede erir. Bir sonraki zam dönemine kadar elinizdeki para iyice yok olur. Ürünlerin fiyatlarında ani ve büyük artışlar yaşanır. Daha ileri boyutlarda ülke var olan borçlarını ödeyemez duruma gelir. Bunların yanında;

• Dövize (Dolar, Euro vb.) olan talep artar. İnsanların kendi para birimleri yerine farklı para birimlerini tutmaya başlar.
• Emtia, değerli madenler ve benzer yatırım araçlarına talep artar.
• Ülkenin para birimi değer kaybeder. Dolayısı ile döviz kurları yükselir.
• Vadeli mevduat hesabı, devlet tahvil ve bonoları gibi sabit getirili araçlara olan ilgi azalır. Çünkü bu tür araçların reel getirisi (yani enflasyon düşüldükten sonra kalan kar miktarı) azalır veya tamamen biter.
• Hisse senetlerinin fiyatları yükselmeye başlar. Yatırım işlerinde anlamayan insanlar bile sırf paralarının değerini korumak için bu tarz yatırım araçlarına yönelirler.
• Altın, gümüş gibi değerli madenlere olan ilgi artar. Bu tür madenlerin fiyatları yükselir.
• Ev, araba gibi aslında yatırım aracı olmayan ürünler bile yatırım aracı haline gelir. Ev ve araba gibi ürünlerin fiyatları hızla yükselir.
• İnsanların kendi para birimlerine olan güveni azalır. Hızla paralarından kaçmaya başlarlar.
• Yabancı yatırımcı bu kadar yüksek enflasyonun ve belirsizliğin olduğu bir ülkeye yatırım yapmaktan uzak durur. Yabancı yatırımcı döviz getirmediği için ve dövize olan talep hızla artığı için dövizler daha da hızlı yükselmeye başlar. Bu da yine kısır bir döngünün oluşmasına neden olur.
• Ülkedeki yerli yatırımcı da yatırımlarını askıya alır veya durdurmak zorunda kalır. Birçok şirket ve dükkân kapanma yoluna gider.

Hiperenflasyon Nasıl Engellenir?

Bunun iki farklı durumu vardır. Birisi oluşmadan engellemek diğeri ise oluştuktan sonra çözüm bulmak. Oluşmadan engellemek tabii ki daha basittir. Doğru para politikaları belirlenmeli, ülkedeki yerli ve yabancı yatırımcı desteklenmeli, faiz ve enflasyon doğru orantılı olmalı. Merkez bankasının bağımsız olduğuna dair şüphe getirilmemeli. Eğer hiperenflasyon oluştu ise bu durumda önlemek çok daha zordur. Engellemek için;

• Para politikaları yeniden ele alınmalı gerekiyorsa sıfırdan yapılmalıdır.
• Yerli ve yabancı yatırımcıya güvenceler verilmeli, ülke yeniden cazibeli bir yer haline getirilmelidir. Yatırımcıların kaybolan güveni tekrar kazanılmaya çalışılmalıdır.
• Artan fiyatları düşürecek önlemler alınmalıdır.
• Faizler enflasyona yakın bir düzeye veya bunun üstüne çıkarılmalıdır. Bu sayede insanlar paralarının değerini korumak için farklı yatırım araçlarına kaçmayacak ve kendi para birimlerinde kalmaya devam edeceklerdir.
• Para basımına son verilmeli. Hızlı para basımı durdurulmalıdır.
• Talepleri artan ürünlerin arzı da artırılmalı. İnsanların öne çektikleri talepleri engellenmelidir. Bu engellemeler yapılırken sermaye kontrolü gibi özellikle yabancı yatırımcıyı daha çok korkutacak çözümlerden uzak durulmalıdır.
• Ülkenin 5, 10 ve daha uzun vadeli ekonomik planları düzeltilmeli. Bilimsel gerçekler çerçevesinde planlar hazırlanmalıdır. Planlar hazırlanmakla kalmamalı bu planlara uyulmalı yerli ve yabancı yatırımcıya da bu planlara uyulacağının güveni verilmelidir.
• Kaybedilen güveni toplayacak önlemler alınmalı, insanların enflasyon altında ezilmesinin çözümleri aranmalıdır.

Bir ülkede hızla yükselene enflasyona hızla çözüm bulunmalıdır. Aksi halde önlemler alınmaz, bilimsel gerçeklerin zıttı yönünde hareket edilirse bu durumda hiperenflasyona hızlı bir geçiş olur. Bu durumdan da dönülmesi çok daha zorlaşır. Enflasyon oluşmaya başladığı anda akılcı ve bilimsel şekilde çözümler aranmalıdır.